Akran Zorbalığına Karşı Üç Bakanlıktan Çok Boyutlu Mücadele

Akran zorbalığı, çocukların sosyal, duygusal ve akademik gelişimini olumsuz etkileyen önemli bir halk sağlığı ve çocuk koruma sorunudur. Türkiye'de yapılan saha araştırmaları, 2022 yılı verilerine göre çocukların yaklaşık yüzde 13,8'inin ayda en az bir kez akran zorbalığına maruz kaldığını göstermektedir. Bu yaygın sorunla mücadele etmek için Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (ASHB), Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) ve Sağlık Bakanlığı koordineli ve çok boyutlu çalışmalar yürütmektedir.

Tanım ve Zorbalık Türleri

Akran zorbalığı, bir veya birden fazla öğrencinin kendilerinden güçsüz gördükleri bir öğrenciye bilinçli, düzenli ve tekrar eden biçimde zarar vermesidir. Zorbalık davranışının nitelendirilmesi için güç dengesizliği ve tekrar unsurlarını taşıması gerekmektedir.

Akran zorbalığı temel olarak dört gruba ayrılmaktadır:

• Fiziksel Zorbalık: İtme, vurma, tekme atma gibi fiziksel zarar verme davranışlarıdır.

• Sözlü Zorbalık: Dalga geçme, isim takma, hakaret ve tehdit gibi kaba sözleri veya yazıları içerir. En çok karşılaşılan türlerdendir.

• Sosyal Zorbalık (İlişkisel/Psikolojik): Hedeflenen kişinin itibarına veya ilişkilerine zarar verme amacı taşır (Dışlama, dedikodu yayma, küçük düşürme). Öğretmen ve veliler tarafından en zor fark edilen türdür.

• Siber Zorbalık: İnternet ve sosyal medya aracılığıyla yapılan zorbalık (Hakaret içeren mesajlar, izinsiz kişisel bilgi veya fotoğraf yayma). Dijitalleşme ile artan bir risktir.

Akran Zorbalığı Belirtileri ve Müdahale

Zorbalığa maruz kalan çocuklar, akademik performans düşüşü, uyku problemleri, anksiyete, depresyon ve okula gitmeyi reddetme gibi belirtiler gösterebilir.

Ailelere Yönelik Öneriler

1. Açık İletişim: Çocuğunuzla açık iletişim kurun, onu dinleyin ve duygularını paylaşmasına izin verin.

2. Suçlamadan Kaçınma: Çocuğunuzu asla suçlamayın veya durumu kendisinin çözmesi gerektiğini söylemeyin.

3. İş Birliği: Okulu durumdan mutlaka haberdar edin ve çözüm konusunda iş birliği yapın.

4. Zorba Çocuğa Yaklaşım: Zorbalık sergileyen çocukla sakince konuşun, davranışının başkalarında yaratacağı olumsuz duygular üzerinde durun ve bu davranışı onaylamadığınızı net bir biçimde belirtin. Kurallara uyduğunda olumlu davranışlarını pekiştirin.

Bakanlıkların 2025 Yılı Eylem ve Faaliyetleri

1. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (ASHB)

• Çocuk Hakları İl Çocuk Komiteleri Eğitimleri: 2025 yılında 81 ilde, içerisinde akran zorbalığına dair içeriklerin de bulunduğu akrandan akrana 139 eğitim düzenlenmiş ve toplam 9 bin 504 çocuğa ulaşılmıştır.

• Dijital Uygulamalar: Akran zorbalığı konusunu da içeren "İlk Öğretmenim Ailem" mobil uygulamasına toplam 1 milyon 25 binden fazla kişi erişmiştir.

• UNICEF İş Birliği: UNICEF ile ortaklaşa "Akran Zorbalığı Odaklı Psikososyal Destek ve Pozitif Ebeveynlik Programı Eğitimi (ToT)" kapsamında Bakanlık personeline eğitici eğitimi verilmiştir. Ayrıca, ulusal ölçekte kapsamlı bir Akran Zorbalığı Saha Araştırması (İki aşamalı) başlatılmıştır.

2. Sağlık Bakanlığı

Bakanlık; Sağlıklı Hayat Merkezleri, Göç Sağlığı Merkezleri ve hastanelerde çocuk gelişimcileri, psikologlar ve çocuk-ergen ruh sağlığı uzmanları aracılığıyla destek sunmaktadır.

• Başvuru ve Danışmanlık (Ocak–Eylül 2025):

  • Akran zorbalığı nedeniyle Sağlıklı Hayat Merkezlerine başvuran kişi sayısı: 5 bin 323.

  • Aynı dönemde verilen danışmanlık hizmeti sayısı: 14 bin 326.

• Eğitim: Akran zorbalığı eğitimi verilen toplam kişi sayısı 107 bin 306'dır.

• EASE Programı: Ön Ergenlik Yıllarında Duygusal Beceriler (EASE) Programı, çocukların ve ebeveynlerin duygusal becerilerini hikâye ve etkinlik temelli içeriklerle güçlendirmektedir.

3. Millî Eğitim Bakanlığı (MEB)

MEB, 44.129 rehber öğretmen/psikolojik danışman aracılığıyla gelişimsel önleyici ve iyileştirici hizmetler yürütmektedir.

• Farkındalık ve Eğitim Faaliyetleri (2024-2025 Eğitim Öğretim Yılı):

  • Akran zorbalığı ve şiddetle mücadele kapsamında 6.393.853 öğrenciye ve 60.605 öğretmene farkındalık eğitimi düzenlenmiştir.

  • 338.590 veli akran zorbalığı farkındalık eğitimlerine katılmıştır.

• Yayın ve Program Geliştirme: Okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise kademelerine yönelik 4 adet farkındalık programı, hikâye kitapları ve velilere yönelik bilgilendirici içerikler hazırlanmıştır. Ayrıca, zorbalığa uğrayan ve zorbalık yapan öğrenciler için ayrı ayrı ve her kademeye özgü 8 adet psikoeğitim programı geliştirilmiştir.

• Sosyal Duygusal Becerilerin Geliştirilmesi: 2024-2025 Genel Hedefi olarak belirlenen bu kapsamda 5.219.843 öğrenci, 39.482 öğretmen ve 329.434 veliye eğitim verilmiştir.

• 2024/56 Sayılı Genelge: Şiddetin önlenmesi amacıyla "Okullarda Şiddetin Önlenmesi Genelgesi" çıkarılmıştır.

• Psikoeğitim Programları: Zorbalıkla baş etme becerilerini artırmaya yönelik "Arkadaşlık İlişkileri Geliştirme Psikoeğitim Programları" ve siber zorbalık konusunda öğrencilerin ve ailelerin bilinçlenmesini amaçlayan "Siber Zorbalık Farkındalık Programı" geliştirilmiştir.